اهمیت سرانه فضای سبز شهری و راهکارهای توسعه آن

به قلم محمدرضا قاسمی

ایجاد فضاهای سبز شهری در حال حاضر یکی از ضرورت های خدمات شهری می باشد و از مولفه های مهم نظام زیستی شهرها و نیازهای اساسی جامعه شهری تلقی میشود. 

تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی بستگی به خصوصیات بیوکلماتیک منطقه و شهر دارد، بر اساس مطالعات و بررسی های وزارت مسکن و شهرسازی، سرانه متعارف و قابل قبول فضای سبز شهری در شهرهای ایران بین ۷ تا ۱۲ متر مربع برای هر نفر است که دراین بین متوسط سرانه فضای سبز استان خوزستان برای هر نفر معادل ۷تا ۸ متر مربع و در شهرستان مسجدسلیمان 4متر مربع برای هر نفر که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط زیست سازمان ملل متحد استاندارد جهانی  (20   تا 25 متر مربع برای هرنفر )  ، رقم کمتری است .

با وجود این، در شهرهای مختلف  کشور نیز این رقم، با توجه به ویژگیهای متفاوت جغرافیایی و  اقلیمی آنها، با اختلافاتی همراه است که میزان آنرا طرحهای مصوب هر یک از شهرها تعیین می کنند.

در مجموع “آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد، میزان فضای سبز عمومی است، یعنی فضای سبزی که رفت و آمد عموم مردم درآنها بدون مانع باشد، یا به تعبیر دیگر فضای سبز اجتماعی” 

بنابراین مفهوم سرانه فضای سبز تنها می تواند برای آن نوع فضای سبز خصوصا پارک های شهری دارای نقش اجتماعی ،اقتصادی و اکولوژیکی هستند، که مهمترین اثرات فضای سبز در شهرها زیبایی و شادابی محیط شهری ، برای گذران اوقات فراغت ، بازی و تفریح مهیا شده است .

نکته‌ای که درخصوص فضای سبز از اهمیت بالایی برخوردار است، مکان‌یابی آن میباشد.   جین‌جکوب ، منتقد شهرسازی معاصر معتقد است که پارک باید در جایی باشد که زندگی در آن موج میزند، جایی که در آن، فرهنگ و فعالیتهای بازرگانی و مسکونی است. تعدادی از بخشهای شهری، دارای چنین نقاط کانونی ارزشمندی از زندگی هستند که برای ایجاد پارکهای محلی یا میادین عمومی، مناسب به نظر میرسند.   

بر این اساس مکان‌یابی فضای سبز باید از اصولی چون «مرکزیت، سلسله مراتب و دسترسی» تبعیت کند :  

مرکزیت فضای سبز به این مفهوم است که فضای سبز حتی‌المقدور در مرکز   محله ،   ناحیه   و یا    منطقه  شهری مکانیابی شود . همچنین فضاهای سبز درمقیاسهای متفاوت اعم از پارکهای محله‌ای، منطقه‌ای وامثال آنها، باید با  ساختار کالبدی متناظر خــود  انطباق داشته باشد، به عنوان مثال پارک منطقه‌ای در محدوده منطقه پیشنهاد شود.   

یکی از معیارهای دیگری که در مکان‌یابی فضای سبز باید به آن توجه شود، معیار « دسترسی» است. به این مفهوم که پارکهای شهری باید از چهار جهت به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشند تا بدین طریق هم جمعیت بیشتری از آن استفاده کند و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارک افزایش یابد. بدین‌ترتیب امکان بهره‌برداری دیداری از جلوه‌های زیبای پارک برای رهگذران از چهار جهت فراهم می شود .

  روش پیشنهادی برای تعیین سرانه فضای سبز، عمدتاً به منظور  تعیین سرانه فضای سبزخاص گذران اوقات فراغت ، یعنی پارک ها و گردشگاه های سبز شهری، طراحی شده است و سایر فضاهای سبز عمومی مانند فضای سبز میدان ها، شبکه راه ها ، لچکی ها و جز اینها را در بر نمی گیرد؛ زیرا در یک محیط شهری هر یک از عناصر سبز باید متناسب با عملکردی که بر عهده گرفته اند، ارزیابی شوند.

برای مثال، هر چند ممکن است فضای سبز متعلق به شبکه راهها آثار اکولوژیکی زیست محیطی داشته باشد، ولی عملکرد اصلی آن با شبکه و جریان ترافیک ارتباط می یابد و از همین لحاظ سایر اثرات آن از اهمیت کمتری برخوردار است. بنابراین، برای عناصر سبز شهری نیز همانند سایر کاربری های شهری باید هویت مستقلی در نظر گرفت.

روش پیشنهادی برای محاسبه سرانه فضای سبز

برای محاسبه فضای سبز درون شهری برای شهرهای ایران چهار پارامتر زیر استفاده شده است.

۱- متوسط مساحت مورد نیاز برای رشد سالم یک درخت

۲- ویژگی های اقلیم محلی

۳- کیفیت محیط زیست

۴- تراکم نفر یا اتاق در واحدهای مسکونی

امروزه اهمیت و نقش فضای سبز شهری در حیات شهرها و پایداری آن ها و تاثیرات فیزیکی و طبیعی آن درسیستم شهری و بازدهی های مختلف اکولوژیکی اقتصادی واجتماعی آن انکارناپذیر است تا آنجا که کاربری فضای سبز درشهرها و سرانه ی آن یکی از مباحث اساسی دربرنامه ریزی ومدیریت شهری تلقی می گردد پیش از هرنوع برنامه ریزی برای توسعه سبز شهری،باید معیارها و استانداردهای توسعه فضای سبز معین و مشخص شود. وضعیت موجود شهرها نه تنها برایجاد فضای سبز وسیع و مهم تر از همه برنامه ریزی شده و حساب شده را ایجاب می کند، بلکه بیش از هر زمان دیگر خواهان فضاهای سبز وسیع به منظور برقراری موازنه اکولوژیک درمقابل محیط های ساخته شده است. هدف از این تحقیق تعریف فضای سبز شهری و معرفی انواع آن اهمیت و عملکرد های ان و بررسی و شناخت استاندارد های سرانه انواع فضاهای سبز شهری که به عنوان عنصری برای نظم بخشی و هماهنگ نمودن کاربری های گوناگون درکالبد شهر و عاملی درزیبایی محیط و دلپذیر تر شدن فضای زندگی مطرح می باشد است.

در شهرستان مسجدسلیمان با توجه به شرایط جغرافیایی و منابع موجود میتوان حداکثر استفاده را برای بالا بردن سرانه فضای سبز و تفریحی برای خانواده ها و عموم شهرستان توسط اداره زیر ربط مهیا و احتیاج به تدوین برنامه جامع فضای سبز و سپس راهبردی کردن آن می باشد.